“Seksualiteit hoort er gewoon bij, voor iedereen op zijn eigen niveau. Het is belangrijk om naar de cliënt te blijven kijken en luisteren. Soms moet je wel iets met een signaal en soms niet. In de praktijk blijkt dat cliënten zelf dingen aangeven als het gaat om seksualiteit. Oren en ogen open en weten hoe hiermee om te gaan dus. Al is dat niet altijd even makkelijk en zijn er nu eenmaal cliënten die niet kunnen vertellen over wat ze voelen”, vertelt Titia.
Zorgconsulent seksualiteit
Titia Tolenaars is zorgcoördinator, maar daarnaast ook zorgconsulent Seksualiteit binnen S&L Zorg. “Een paar jaar geleden merkte ik op mijn woning dat er een aantal bewoners in de pubertijd kwam en de daarbij behorende vragen begon te stellen. Ik vroeg me toen af wat we ermee moesten. In gesprek met collega’s kwam de vraag naar voren; is het ‘wat niet weet wat niet deert?’ Of moesten we actiever aan de slag? Ik kwam daar niet direct goed aan uit.”
Daarom nam Titia samen met orthopedagogen Marieke Lambregts en Wendy Goossens deel aan de training Seksuele gezondheid bij mensen met een verstandelijke beperking. “Dat was een eyeopener. Ik werd er echt enthousiast van, ben dingen direct toe gaan passen binnen mijn woning. Alleen vond ik het veel te mooi om dit alleen binnen de woning te houden. Als een toeval kwam snel daarna de vacature voor zorgconsulent Seksualiteit voorbij. Ik ben zo blij dat ik dit toen ben geworden, want dit thema is echt mijn ding merk ik aan alles.”
Verschil in medewerkers
De één praat makkelijker over seksualiteit dan een ander. Dat is wat we ook terugzien bij onze medewerkers, logisch. “De zogenaamde regels over hoe om te gaan met seksualiteit en intimiteit horen net zo bij de zorg als het leren om zelfstandig de billen af te vegen, of het wijzen op het tandenpoetsen. Toch is het begrijpelijk dat niet iedereen hier zo makkelijk en natuurlijk mee omgaat”, zegt Titia. Daarom is het ook belangrijk om hier binnen een team met elkaar over te praten. Want als de ene collega er minder moeite mee heeft, kan deze dit thema misschien wat vaker oppakken. Of je kunt ervoor zorgen dat je van elkaar weet waar iedereen zich prettig bij voelt.
Sekswerkers
Er zijn sekswerkers die zich hebben gespecialiseerd in de gehandicaptenzorg. Als de behoefte daar is, wordt een cliënt begeleid in hoe hij of zij in contact kan komen met een sekswerker. Gelukkig wordt dit al binnen een aantal teams opgepakt wanneer gezien wordt dat een cliënt hier behoefte aan heeft. Titia: “Hoe fijn is het als iemand een paar keer per jaar een intiem moment met iemand kan beleven? En dat hoeft dan echt niet altijd uit te draaien op daadwerkelijke seks. Knuffelen of tegen iemand aan hangen is soms ook al voldoende. Ik vind het echt fantastisch dat er mensen zijn die dit werk doen.”
Sekstember
Sinds twee jaar staat de maand september bij S&L Zorg in het teken van seksualiteit onder de noemer Sekstember. De hele maand worden er intern interessante filmpjes en informatie gedeeld, maar ook vragen gesteld. Op deze manier wordt het onderwerp in de organisatie besproken en laagdrempeliger gemaakt.
Intervisie
Omdat seksualiteit een moeilijk en lastig onderwerp blijft, is S&L Zorg ook regelmatig in gesprek met collega zorgaanbieders. Hoe pakken zij dingen aan bijvoorbeeld? Het is fijn om van elkaar te leren.
“Waarom doet mijn piemel soms gek?”
Lief, Lijf, Leven box
In haar rol als zorgconsulent Seksualiteit heeft Titia een basistraining over seksualiteit gemaakt. Het is de bedoeling dat uiteindelijk alle woningen deze training krijgen en in kunnen gaan zetten in de praktijk. Daarnaast werken we binnen de organisatie met de Lief, Lijf, Leven methode. “In de voorlichting aan teams en bewoners is het effectief dezelfde methode te kunnen gebruiken. Deze methode kan op verschillende manieren gebruikt worden, het is maar net welke vorm bij een cliënt past. Er is ontzettend veel materiaal, maar doordat we allemaal met hetzelfde werken worden dingen herkenbaar en kan ook elke collega een vervolg met een bewoner oppakken. Zo blijft het onderwerp ook niet onnodig lang liggen”, aldus Titia. De Lief, Lijf, Leven box bestaat uit meerdere dvd’s en een map vol werkbladen en praatplaten. Een klein deel van een dvd of één werkblad kan vaak al leiden tot een groot gesprek. Een dvd waar vaak mee begonnen wordt, is die over vriendschap en verkering. Voor bewoners met een lichte verstandelijke beperking hoort een relatie er vaak bij, vinden ze zelf. Wat een relatie is, kan per bewoner echter enorm verschillen. Zo vindt de ene bewoner dat hij een relatie heeft als zijn vriendinnetje iedere avond een kopje koffie brengt en ze op zaterdag samen een broodje gaan eten. Een ander ziet een relatie juist veel meer seksueel. Tijdens het kijken van de dvd kom je erachter hoe iemand erin staat. Giegelt de bewoner veel of wil hij of zij de dvd juist nog eens terugkijken en zijn er veel vragen. Een vervolgstap is dan één van de werkbladen. Aan de hand van plaatjes en vragen kan de begeleider op een fijne manier het gesprek voeren. Titia: “Wat ikzelf een mooie extra vind, is dat een bewoner meteen ook 1-op-1 aandacht krijgt. Je pakt natuurlijk niet speciaal daarvoor de methode erbij, maar het is een mooie bijkomstigheid.” Naast deze methode is er nog veel meer materiaal over seksualiteit. Je kunt hierbij denken aan een kwartetspel of andere spelvorm, werkbladen, maar ook websites voor cliënten én voor medewerkers.
“De bewustwording is erg belangrijk.”
Seksualiteit en leeftijd
Seksualiteit is er in vele vormen, het gaat niet altijd over seks hebben met iemand. Er komt veel meer bij kijken. “Bij een baby is er al sprake van seksuele ontwikkeling, maar dat heeft nog niets te maken met het hebben van seks natuurlijk. Bij de ontwikkeling hoort het ontdekken van het lichaam en dat begint al vroeg met het aanraken en ontdekken van je eigen lichaam. In de gehandicaptenzorg ligt het nog net wat lastiger. Een cliënt van 18 kan zijn of haar eigen lichaam ontdekken op een manier van een vierjarig persoon. En dat kan er vreemd uitzien, tenzij we ons hier bewust van zijn. De bewustwording is erg belangrijk en wil ik via mijn trainingen bijbrengen aan collega’s”, licht Titia toe.
Ouders en verwanten
We houden ouders en verwanten op de hoogte van het wel en wee van onze bewoners in een zorgplangesprek of via rapportages in ons elektronische cliëntendossier. Titia: “Het kan ook zo zijn dat een cliënt nadrukkelijk vraagt zaken niet op te schrijven in het zorgdossier. Ook dat is belangrijk om te respecteren en een manier te vinden waarop cliënten op een goede manier kunnen worden begeleid. Het is ook aan ouders of zij wel of niet op de hoogte willen worden gehouden. Vaak is het ook zo dat ze het prima vinden dat wij ermee bezig zijn, maar hoeven ze niet alle details te weten. Net als dat je dat van je puberzoon of volwassen dochter ook niet hoeft te weten. Soms kan het voor begeleiders (en cliënten) lastig zijn, wanneer ouders van mening zijn dat hun zoon of dochter zich niet bezighoudt met seksualiteit. Het is toch belangrijk hierover samen in gesprek te kunnen gaan.”
“Aandacht voor seksualiteit blijft belangrijk binnen alle cliëntgroepen.”
De rol van de orthopedagoog
Orthopedagogen krijgen verschillende vragen op het gebied van seksualiteit, bijvoorbeeld over de seksuele ontwikkeling, over wensen of behoeften van de cliënt, het in gesprek gaan over seksualiteit of over de omgang met social media. Ook worden orthopedagogen betrokken als het nog niet goed gaat met de seks. Wendy Goossens, orthopedagoog bij S&L Zorg: “De behoefte aan intimiteit en seksualiteit is een fundamentele levensbehoefte van mensen, ook van mensen met een verstandelijke beperking. Seksualiteit omvat een breed scala aan gedragingen: van je eigen lijf ontdekken, zelfbevrediging, intimiteit hebben, naar elkaar kijken, elkaar strelen, liefkozen en samen vrijen tot geslachtsgemeenschap. Ondersteuning op het gebied van intimiteit en seksualiteit is net zo vanzelfsprekend als begeleiding bij het indelen van de dag, werk of financiële zaken.” “Intimiteit en seksualiteit zijn onderwerpen waarover steeds meer gesproken wordt en gelukkig wordt steeds minder vaak gezegd ‘dat heeft mijn cliënt niet’. Aandacht voor de gezonde seksualiteit blijft belangrijk. Dit doen we onder andere door het geven van scholing over seksualiteit aan alle medewerkers, de maand Sekstember, maar vooral door het bij een pedagogische bespreking of een zorgplangesprek te hebben over deze onderwerpen”, vult Marieke Lambregts, orthopedagoog bij S&L Zorg, aan. “Een goede begeleiding met betrekking tot seksualiteit sluit aan bij wat de cliënt nodig heeft. Wat kan hij leren, waar nemen we zaken over en beschermen we de cliënt? Begeleiders worden toegerust door ze informatie en scholing te geven over onder andere ontwikkeling, gedrag en gezonde seksualiteit. Dat beschrijven we in de visie seksualiteit en intimiteit en in de beroepshouding. En mochten er vermoedens zijn van seksueel misbruik dan willen we uiteraard het juiste doen. Daarom besteden we aandacht aan het signaleren en melden van misbruik. Dat beschrijven we in de meldcode”, gaat Marieke verder.
“Aandacht voor seksualiteit blijft belangrijk binnen alle cliëntgroepen. Seksualiteit kan bij verschillende cliëntgroepen een andere uitingsvorm hebben. Vanuit onze beroepshouding blijft het belangrijk om bij te dragen aan een positief zelfbeeld, de cliënt verantwoordelijkheid en zeggenschap te geven, seksualiteit positief te benaderen, aandacht te geven aan seksuele voorlichting en te begeleiden met respect”, aldus Wendy.
