Veel mensen staan niet stil bij deze prikkelverwerking omdat het iets is wat je nu eenmaal gewoon doet. Bij veel mensen met een verstandelijke beperking verloopt de prikkelverwerking echter niet geheel vlekkeloos. We praten erover met SI therapeut Jeanine Broos, psychodiagnostisch medewerker Karin de Geus en teamleider Rianne Ketelaars. Samen met cliëntbegeleider Amy Schroeijers vormen zij het expertteam Sensorische Informatieverwerking. Als expertteam specialiseren zij zich in het onderwerp SI en zorgen zij ervoor dat medewerkers de benodigde kennis, vaardigheden en inzichten hebben omtrent dit onderwerp.
Ontregelde prikkelverwerking
Als SI therapeut is Jeanine nauw betrokken bij veel bewoners die moeite hebben met prikkelverwerking. Jeanine: “Een belangrijke factor bij SI is hoe makkelijk of moeilijk de zintuiglijke informatie bij iemand binnenkomt. Als iemand overgevoelige zintuigsystemen heeft, raakt iemand snel overprikkeld. Bij ondergevoelige zintuigsystemen hebben mensen veel zintuigprikkels nodig om in actie te komen of alert te blijven. Wanneer de over- of ondergevoeligheid van de zintuigprikkels leidt tot gedragsproblemen of de ontwikkeling in de weg staat, spreken we van een gestoorde prikkelverwerking.”
Hoog of laag alert
Prikkelverwerking hoeft dus geen probleem te zijn. Zo zijn er best veel bewoners die constant heen en weer wiebelen. Dit doen zij om alert te blijven. Dit noemen we zelfregulerend gedrag. Misschien doe je het zelf ook wel eens, bijvoorbeeld als je geconcentreerd bezig bent en daarom met de hak van je voet op de grond tikt. Karin legt uit: “Prikkelverwerking wordt pas een probleem als het je alertheid afzwakt, waardoor je niets meer opneemt, of juist zo hoog is dat je hoog gespannen wordt of zelfs in paniek raakt. Oftewel, je wordt te laag of te hoog alert.”
Jeanine: “Dit zien we regelmatig bij onze bewoners, zo ook bij Vera. Vera is een hele rustige vrouw en verstopte zich altijd achter haar haren. Zij bleek laag alert te zijn en gaat daarom zelf niet op zoek naar prikkels. We hebben dan als begeleiding snel de neiging om te denken dat het goed met haar gaat, want ze is rustig en vraagt niet om aandacht. Echter, nu er meerzorg is in de woning en ze veel meer persoonlijke aandacht krijgt, beleeft zij pas écht haar wereld. Want doordat Vera laag alert is, heeft zij juist veel extra prikkels nodig. Wanneer zij loopt, kun je bijvoorbeeld op haar been tikken of haar voeten goed op de grond neerzetten. Zo voelt ze dat ze stevig staat en is ze in contact met de wereld, haar omgeving en met zichzelf. Als je haar iets wilt aanbieden, moet je dus alles uit de kast halen, van liedjes zingen tot stampen op de vloer. Zelf is ze ook constant bezig met zelfregulerend gedrag. Ze knijpt namelijk in alles wat ze vasthoudt, dat is haar manier van beleven, anders ervaart zij het niet. Het maakt haar alert.”
“Zodoende kun je de bewoner veel beter lezen en kun je op het gedrag anticiperen.”
“Een ander voorbeeld is Jeffrey”, vervolgt Jeanine. “Jeffrey schudt heel vaak zijn hoofd heen en weer. Hiermee reguleert hij zijn alertheid. Jeffrey is vaak laag alert en soms hoog alert. Dat betekent dat je hem begeleiding moet geven met het juiste prikkelaanbod om hem in het hier en nu te laten zijn.”
Zelf aan de slag
Met het expertteam hebben Jeanine, Karin, Rianne en Amy één belangrijk doel, namelijk de basiskennis rondom SI vergroten bij cliëntbegeleiders. Rianne: “Als begeleider ben je zo bepalend voor het prikkelaanbod van een bewoner. Een begeleider kan hierin doseren om de omgeving voor de bewoner goed hanteerbaar te maken. Het is erg belangrijk om daar in je werk bij stil te staan.” Jeanine: “Doordat je als begeleider meer weet over prikkelverwerking voorkom je problemen bij de bewoner. Vera is daar een mooi voorbeeld van. Heel soms is er toch diepergaand onderzoek nodig, zoals bij Jeffrey. Dan komen wij als SI therapeuten om de hoek kijken. Gelukkig is het bij de meeste bewoners helemaal niet nodig om een intensief onderzoek te doen en kun je met de basiskennis heel goed zelf aan de slag.”
“Het moeilijk verstaanbaar gedrag wordt dan minder moeilijk verstaanbaar.”
Begrip voor gedrag
Deze basiskennis is te vinden in de e-learning ‘Sensorische Informatie-verwerking’ in LearnLinq (online leeromgeving voor medewerkers en vrijwilligers van S&L Zorg). Rianne: “Voor medewerkers van de cliëntgroep moeilijk verstaanbaar gedrag is deze scholing verplicht, omdat je gedrag heel erg kunt linken aan prikkelverwerking. Het moeilijk verstaanbaar gedrag wordt dan minder moeilijk verstaanbaar. Je hebt er, na het kennismaken met SI, veel meer begrip voor en weet waar het vandaan komt. Zodoende kun je de bewoner veel beter lezen en kun je op het gedrag anticiperen.”
Karin: “Maar eigenlijk zou iedere begeleider deze e-learning moeten doen, want voor elke cliëntgroep is het zo herkenbaar en kun je er zoveel van leren. En het mooie is dat het maar anderhalf uur van je tijd kost. Je krijgt er heel veel handvatten voor terug waarmee je SI direct kunnen toepassen in de praktijk. Resultaat gegarandeerd!”
Ondersteuning bij Sensorische Informatieverwerking
Globaal bestaat de ondersteuning van mensen met Sensorische Informatieverwerkingsproblemen uit het wegnemen van prikkels bij de zintuigsystemen met lage drempels en het toevoegen van prikkels bij de zintuigsystemen met hoge drempels. Als iemand overgevoelig is voor geluid dan probeer je auditieve prikkel weg te nemen. Als iemand ondergevoelig is in spier- en gewrichtsgevoel, helpt het om meer te bewegen. Mensen met een normale ontwikkeling kunnen dit vaak zelf regelen en hebben vaak geen last van problemen met Sensorische Informatieverwerking. Mensen met een verstandelijke beperking hebben hier meestal ondersteuning bij nodig.
